Cele, zadania oraz organizacja obrony cywilnej
Obrona cywilna w Polsce stanowi system o sprecyzowanych zadaniach, strukturach i formach działania. Jest zespolona ze wszystkimi szczeblami administracji państwowej i samorządowej, podmiotami gospodarczymi (niezależnie od osobowości prawnej), organizacjami społecznymi oraz z całym społeczeństwem. Siłą obrony cywilnej jest jej powszechność, oznacza to, że wszyscy obywatele naszego kraju uczestniczą w ochronie grup ludzi, którzy znaleźli się w sytuacji zagrożenia.
Wg. obowiązujących w Polsce unormowań prawnych, obrona cywilna stanowi kompleks przedsięwzięć:
- charakterze planistycznym,
- organizacyjnym, szkoleniowym,
- inwestycyjnym,
- materiałowo - technicznym i
- zaopatrzeniowym.

Przedsięwzięcia te są realizowane przez organa administracji rządowej i samorządowej oraz jednostki organizacyjne.

Podstawowe cele i główne zadania OC w czasie pokoju i w okresie wojny
Celem obrony cywilnej jest:
- ochrona ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej oraz dóbr kultury,
- ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny,
- współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych, zagrożeń środowiska i w usuwaniu ich skutków.

Zadania obrony cywilnej w czasie pokoju:
- planowanie przedsięwzięć w zakresie ochrony przed skutkami działań zbrojnych zarówno ludności, jak i zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej oraz dóbr kultury
- wykrywanie zagrożeń i stwarzanie warunków do ostrzegania i alarmowania ludności
- przygotowanie schronów i ukryć dla ludności oraz utrzymanie ich w gotowości do użycia
- gromadzenie i przechowywanie indywidualnych środków ochronnych dla formacji obrony cywilnej i ludności
- wyposażenie formacji obrony cywilnej w specjalistyczny sprzęt ratowniczy, przyrządy i aparaturę do wykrywania różnego rodzaju zagrożeń
- systematyczne szkolenie w zakresie OC:
* kadr kierowniczych administracji rządowej i samorządowej,
* formacji OC
* ludności w ramach powszechnej samoobrony
- współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska, oraz usuwanie ich skutków

Decyzję o włączeniu sił obrony cywilnej do działań podejmują terenowi szefowie OC.

Zadania obrony cywilnej w czasie wojny:
- organizuje ewakuację ludności, zaciemnianie i wygaszanie oświetlenia
- organizuje i prowadzi akcję ratunkową, udziela pomocy medycznej poszkodowanym
- organizuje pomieszczenia i zaopatrzenie dla poszkodowanej ludności
- zaopatruje ludność w sprzęt i środki ochrony indywidualnej
- prowadzi likwidację skażeń i zakażeń
- pomaga w przywracaniu i utrzymaniu porządku w strefach dotkniętych klęskami
- pomaga w budowie i odbudowie awaryjnych ujęć wody pitnej
- pomaga w ratowaniu żywności i innych dóbr niezbędnych do przetrwania
- udziela doraźnej pomocy w grzebaniu zmarłych.

Obowiązki i uprawnienia organów państwowych, samorządowych i organizacji społecznych.

Centralnym organem właściwym w sprawach obrony cywilnej jest Szef Obrony Cywilnej Kraju, którego na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji powołuje prezes Rady Ministrów.

Do zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju należy:
- przygotowanie projektów założeń i zasad działania obrony cywilnej,
- ustalenie ogólnych zasad realizacji zadań obrony cywilnej,
- koordynowanie przedsięwzięć i sprawowanie kontroli nad realizacją zadań obrony cywilnej przez naczelne organa administracji, terenowe organa administracji rządowej i organa samorządu terytorialnego, a także
- sprawowania nadzoru nad odbywaniem zasadniczej służby w obronie cywilnej.

Terenowymi organami obrony cywilnej w administracji rządowej i samorządowej są Wojewodowie, starostowie, wójtowie oraz burmistrzowie i prezydenci miast jako szefowie obrony cywilnej województw, powiatów i gmin.
Do zakresu ich działania należy kierowanie oraz koordynowanie przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej przez instytucje państwowe i samorządowe, podmioty gospodarcze i inne jednostki organizacyjne działające na ich terenach. Szefowie Obrony Cywilnej województw i gmin wykonują zadania obrony cywilnej przy pomocy podległych im urzędów oraz powołanych w ich strukturach specjalistycznych komórek organizacyjnych.
Za realizację zadań obrony cywilnej w zakładach pracy odpowiedzialni są ich właściciele lub kierownicy.
Ministrowie (kierownicy) urzędów centralnych mają obowiązek uwzględniania zadań obrony cywilnej w nadzorowanych przez nich dziedzinach.
Organizacje społeczne wykonują zadania obrony cywilnej w zakresie wynikającym z ich statusów i programów działania. Zasady i sposoby realizacji są uzgadniane w porozumieniach zawieranych przez ich naczelne organy z szefem Obrony Cywilnej Kraju.

FORMACJE OBRONY CYWILNEJ

Formacje obrony cywilnej tworzy się w gminach i zakładach zatrudniających więcej niż 50 pracowników. W zakładach pracy zatrudniających mniej niż 50 pracowników, mogą być tworzone wspólne formacje dla kilku sąsiadujących ze sobą zakładów. Jeżeli jednak w zakładzie zatrudniającym poniżej 50 pracowników wytwarza się, magazynuje lub wykorzystuje do produkcji toksyczne środki przemysłowe, kierownicy, właściciele mają obowiązek powołać formacje, zdolne do samodzielnego działania ratowniczego w strefach bezpośredniego zagrożenia stwarzanego przez zakład pracy.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami w gminach i zakładach pracy tworzy się:
- formacje obrony cywilnej ratownictwa ogólnego
- formacje obrony cywilnej przeznaczone do wykonywania zadań specjalnych

W czasie pokoju formacje obrony cywilnej nie są w pełni rozwinięte. Gotowość do działania będą osiągały sukcesywnie, z chwilą ogłoszenia wyższych stanów gotowości obronnej (w czasie od kilku do kilkunastu godzin). Czynności, obowiązki, harmonogramy i sposoby przeprowadzania tych operacji określają zarządzenia i wytyczne Szefa Obrony Cywilnej Kraju.

ZBIOROWE I INDYWIDUALNE ŚRODKI OCHRONY

Do ochrony ludności obrona cywilna wykorzystuje zbiorowe i indywidualne środki ochrony.

Zbiorowe to:
- budowle ochronne
* schrony i ukrycia
- ewakuacja ludności
* planowa lub
* doraźna

Do indywidualnych środków ochrony zaliczamy
a. środki ochrony dróg oddechowych
- maski przeciwgazowe filtracyjne
- maska przeciwgazowa filtracyjna dla rannego w głowę
- środki ochrony przed skażeniami dla małych dzieci i niemowląt
- maski izolacyjne
- zastępcze środki ochrony dróg oddechowych
b. środki ochrony skóry
- płaszcze ochronne
- odzież ochronna lekka
- zastępcze środki ochrony skóry:
1. fartuchy ochronne
2. płaszcze i peleryny przeciwdeszczowe
3. kombinezony skórzane
4. ubiory z folii metalizowanej
5. buty gumowe, skórzane i z tworzyw sztucznych
6. rękawice gumowe, skórzane i z tworzyw sztucznych
7. okulary ochronne
8. nakrycia głowy gumowe, skórzane i z tworzyw sztucznych

Najbezpieczniejszym sposobem ochrony przed zatruciem się toksycznymi środkami trującymi i gazami bojowymi, jest użycie maski przeciwgazowej.
Produkty żywnościowe, płody rolne, pasza i woda muszą być odpowiednio zabezpieczone przed skażeniem środkami promieniotwórczymi, toksycznymi środkami trującymi i bojowymi środkami trującymi. Sposoby ochrony są następujące:
- zagwarantowanie odpowiednich warunków przechowywania,
- przygotowanie odpowiednio wcześniej indywidualnych zapasów żywności nieskażonej,
- zastosowanie odpowiednich opakowań.

Zapasy te winny być przechowywane w odpowiednio urządzonych oraz uszczelnionych pomieszczeniach.
W ochronie wody pitnej przed skażeniem uwzględnia się przede wszystkim:
- przygotowanie indywidualnych zapasów wody nie skażonej,
- zabezpieczenie źródeł poboru i ujęć wody.

OSTRZEGANIE I ALARMOWANIE

Jednym z wielu zadań obrony cywilnej jest ostrzeganie i alarmowanie. Działa w ramach powszechnego systemu wczesnego ostrzegania i alarmowania. Podstawę stanowią syreny umiejscowione w obiektach Państwowej Straży Pożarnej, Ochotniczej Straży Pożarnej oraz w zakładach pracy. Najczęściej syreny włączane są elektronicznie ze stanowisk kierowania obroną cywilną.
Jednym z przedsięwzięć obrony cywilnej jest instalowanie systemów alarmowych, które mogą ostrzegać ludność przed grożącym niebezpieczeństwem z powietrza oraz skażeniem promieniotwórczym i chemicznym w celu umożliwienia jej ukrycia się w przygotowanych budowlach lub pomieszczeniach ochronnych. Do ogłaszania (odwoływania) alarmów wykorzystuje się następujące urządzenia:
- systemy alarmowe miast,
- centralne oraz regionalne rozgłośnie Polskiego Radia i ośrodki Telewizji Polskiej,
- radiowęzły radiolinii przewodowej,
- syreny nie włączone do miejskich systemów alarmowych (syreny zakładów pracy, straży pożarnej itp.)

Sygnały alarmowe przekazywane zastępczymi środkami alarmowymi (dzwony, syreny ręczne, gongi, buczki itp.) ustala właściwy terenowy szef obrony cywilnej.

Alarm o klęskach żywiołowych i zagrożeniach środowiska
1. Sposób ogłaszania za pomocą syren - dźwięk ciągły trwający 3 minuty
2. Sposób ogłaszania przy pomocy rozgłośni radiowych, ośrodków TVP i radiofonii przewodowej powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna informująca o zagrożeniu i sposobie postępowania mieszkańców
3. Sposób ogłaszania przy pomocy dzwonów i gongów szybkie uderzenia trwające 3 minuty

Po usłyszeniu alarmu o klęskach żywiołowych i zagrożeniach środowiska
- po usłyszeniu syreny włączyć odbiornik radiowy na pasmo lokalne
- postępować zgodnie z podanymi w komunikacie zaleceniami
- ściśle stosować się do zaleceń władz lokalnych i dyrekcji zakładu
- nie zbliżać się do rejonu katastrofy lub awarii

Alarm powietrzny
1. Sposób ogłaszania za pomocą syren - dźwięk modulowany trwający 3 minuty
2. Sposób ogłaszania przy pomocy rozgłośni radiowych, ośrodków TVP i radiofonii przewodowej powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: UWAGA!, UWAGA!, OGŁASZAM ALARM POWIETRZNY DLA .............

Po usłyszeniu sygnału alarmu powietrznego

Osoby znajdujące się w domu powinny:
- ubrać się;
- wyłączyć wszystkie urządzenia elektryczne i gazowe oraz wygasić ogień w piecu;
- zamknąć okna i zabezpieczyć mieszkanie;
- zabrać dokumenty osobiste, zapas żywności, indywidualne środki ochrony przed skażeniami, środki opatrunkowe oraz w miarę potrzeb i możliwości latarkę elektryczną, koc, odbiornik radiowy (na baterie) itp;
- zawiadomić o alarmie sąsiadów (mogli nie usłyszeć sygnału alarmowego);
- pośpiesznie udać się do najbliższego schronu lub ukrycia.

Osoby znajdujące się w zakładzie pracy, szkole lub miejscu publicznym powinny:
- przerwać pracę (wyłączyć maszyny i urządzenia), naukę, udział w imprezie, podróż;
- udać się do najbliższego schronu lub ukrycia;
- pomagać słabszym, chorym, ułomnym;
- podporządkować się ściśle poleceniom służb porządkowych (obrony cywilnej).

Prowadzący pojazdy mechaniczne lub konne powinni je zatrzymać. Pojazdy należy ustawić tak, aby nie blokowały ciągów komunikacyjnych i wejść do ukryć. Obsługa pojazdów i pasażerowie udają się do najbliższego ukrycia, z pojazdów konnych należy wyprząc konie i uwiązać je za trwałymi osłonami.

Alarm o skażeniach
1. Sposób ogłaszania za pomocą syren - dźwięki trwające 10 sek. powtarzane przez 3 minuty z przerwami 25-30 sek.
2. Sposób ogłaszania przy pomocy rozgłośni radiowych, ośrodków TVP i radiofonii przewodowej powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: UWAGA UWAGA OGŁASZAM ALARM O SKAŻENIACH DLA .....
3. Sposób ogłaszania przy pomocy dzwonów i gongów - szybkie uderzenia /bicia/ w czasie po 10 sek. z przerwami 25-30 sek. trwające 3 minuty

Po usłyszeniu sygnału alarmowego o skażeniach należy;
- nałożyć indywidualne środki ochrony;
- udać się do najbliższego ukrycia i przebywać w nim do chwili odwołania alarmu.

Uprzedzenie o zagrożeniu skażenia lub zakażenia
1. Sposób ogłaszania przy pomocy rozgłośni radiowych, ośrodków TVP i radiofonii przewodowej powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: UWAGA UWAGA OSOBY ZNAJDUJĄCE SIĘ NA TERENIE ..... OKOŁO GODZ ..... MIN ..... MOŻE NASTĄPIĆ SKAŻENIE DLA .....

Po usłyszeniu uprzedzenia o zagrożeniu skażeniami lub zakażeniami należy:
- sprawdzić posiadane indywidualne środki ochrony;
- sprawdzić zabezpieczenie posiadanych zapasów żywności i wody;
- sprawdzić szczelność przygotowanych pomieszczeń dla ludzi i zwierząt;
- jeśli nie ma innych zaleceń - udać się do pomieszczeń ochronnych (ukryć);
- przestrzegać ogłaszanych zarządzeń oraz wykonywać polecenia organów obrony cywilnej.

Odwołanie alarmu
1. Sposób ogłaszania za pomocą syren - dźwięk ciągły trwający 3 minuty
2. Sposób ogłaszania przy pomocy rozgłośni radiowych, ośrodków TVP i radiofonii przewodowej powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: UWAGA UWAGA ODWOŁUJĘ ALARM .... DLA .....
3. Sposób ogłaszania przy pomocy dzwonów i gongów - szybkie uderzenia /bicia/ trwające 3 minuty

Sposób postępowania
- powrócić na poprzednie miejsce i przystąpić do realizacji przerwanych czynności
- przewietrzyć pomieszczenie i uzupełnić zapasy środków do jego uszczelnienia
- w przypadku użycia broni masowego rażenia lub uwolnienia się do atmosfery toksycznych środków przemysłowych poddać się kontroli i zabiegom sanitarnym lub wg wskazań władz lokalnych.